MACHTIGER DAN EEN ZONNEPANEEL

Klimaatbewust leven kan frustrerend zijn. Je doet je best, als individu, maar ondanks onze kennis en technologische oplossingen schieten we collectief tekort. Misschien is het probleem dan ook vooral cultureel: iets dat dieper geworteld is in ons wereldbeeld. Biedt poëzie een ingang in dat wereldbeeld? In mijn promotieonderzoek probeer ik een antwoord te vinden op die vraag. In een nieuw academisch weblog houd ik mijn vorderingen bij en deel ik wat ik onderweg zoal tegenkom.

Kunst instrumentaliseren om mensen gevoelig te maken voor onze leefomgeving is niet nieuw, uiteraard. Er lopen lange lijnen door de geschiedenis, van de paleolithische grottekeningen tot iconische foto’s van Ansel Adams en Olafur Eliasson’s Ice Watch. Aan een tekort aan interessante, indringende kunst zal het niet liggen.

Kunst en morele houdingen

Waaraan wel, zo lijkt het, is dat zulke manieren om kunst te gebruiken doorgaans vluchtig en (af te lezen aan de staat van onze planeet) ineffectief zijn. Dat komt, zou ik willen beweren, omdat we ze niet de tijd en de ruimte geven op ons in te werken. Ik betrap mezelf erop dat ik kunst vaak consumeer, in plaats van me er wezenlijk toe te verhouden of de betekenis te laten doordringen. Kunst triggert dan tijdelijk mijn zintuigen en bewustzijn, maar leidt het niet tot structurele veranderingen in mijn morele houding. Zo blijft die houding vooral instrumenteel.

Instrumentele houdingen bepalen ook onze strategieën om de ecologische crises te lijf te gaan. Bijvoorbeeld, door het najagen van grotere wetenschappelijke zekerheid of nog geavanceerdere technologieën, of een stevige nadruk op economische groei om onze weg uit de crisis te ‘kopen’. Deze strategieën voegen echter alleen maar complexiteit toe. En dat terwijl de ecologische situatie van zichzelf al, in de woorden van humanistisch denker Harry Kunneman, ‘slechts gedeeltelijk te beheersen is door de moderne, empirisch-analytische wetenschappen en de daarmee verbonden manageriële strategieën’.

Ambiguïteit

Dit inzicht maakte dat ik scherper ging kijken naar de Westerse cultuur, die ons aanzet ambiguïteit te elimineren of reduceren, in zowel ons persoonlijke als professionele leven. Poëzie, daarentegen, lijkt ambiguïteit een positie te geven die meer in lijn is met onze ecologische realiteit.

Kijk voor een eenvoudig voorbeeld naar een van mijn favoriete gedichten, van de Amerikaanse dichter Howard Nemerov:

Ik houd hiervan, omdat de noodzaak iets af te bakenen of te definiëren heerlijk afwezig is. De dichter lijkt te zwelgen in het ‘moment dat je niet kon vaststellen’. Het is een duidelijk gevalletje van ‘negative capability’ – het vermogen om ‘in onzekerheid, Mysteries, twijfels te zijn, zonder geprikkeld reiken naar feit en redelijkheid’. Zo bezien herstelt het zowel het schrijven als het weer tot de onvoorspelbare en wonderlijke gebeurtenissen die het zijn.

De kracht van poëzie

Het vermogen van poëzie om onzekerheden stem te geven en verwondering binnen te laten op die manier is slechts het begin van mijn onderzoek. Ik zal ook proberen om voorbij poëzie als vorm van ‘onzekerheidstolerantietraining’ of een meer affectieve toegang tot de werkelijkheid te raken. Het doel is voort te bouwen op punkfilosoof Timothy Morton’s schetsen voor een alternatief wereldbeeld. Dit alternatief bestaat uit een structurele inbedding van onzekerheden in de manier waarop we ons in de wereld begeven. Immers, als we onzekerheden zoals onbepaaldheid, verwevenheid en oncontroleerbaarheid kunnen gebruiken om onze neigingen tot controle en overheersing te temperen, dan gaat dit ook leiden tot ander, meer behulpzaam handelen.

Deze blogstek ga ik niet verlaten; ik zal hooguit weer wat minder publiceren. Op mijn Engelstalige, academische blog documenteer ik de voortgang van mijn onderzoek. Het zal daar gaan over mijn uitstapjes in verschillende morele houdingen ten opzichte van onze leefomgeving, over de aard en plaats van poëzie in de ecologische crisis en over veelzeggende gedichten die de verbeelding prikkelen en de onzekerheid van leven op een veranderende planeet in woorden vangen. Als je wilt kun je me ook daar volgen.

♣

Bronnen:

Afbeelding: ‘Shadow God’ – AI Generated Artwork, via NightCafe Creator, by Adansito

Kunneman, Harry. Kleine En Grote Waarden : Normatieve Professionalisering Als Politiek Perspectief. Amsterdam: Humanistic University Press / SWP, 2013.

Nemerov, Howard.‘Because You Asked about the Line Between Prose and Poetry’, from Sentences, Chicago: University of Chicago Press, 1980

“Negative Capability.”  Glossary of Poetic Terms. https://www.poetryfoundation.org/learn/glossary-terms/negative-capability.

Morton, Timothy. Dark Ecology : For a Logic of Future Coexistence. Wellek Library Lectures in Critical Theory. New York: Columbia University Press, 2016.