Vakjes & radertjes

Van de hoogbouw rondom het Centraal Station loop ik richting de winkelstraten en regeringsgebouwen. Ik voel me nooit zo thuis in Den Haag. Er gaat een druk uit van de grote banken en megabedrijven boven me, met hun hooggesitueerde kantoortuinen en vergaderruimtes. De macht van de verticaliteit: zij kunnen ons zien, wij hen niet.

In de winkelstraat voel ik nog een andere druk: die van de commercie en de zielloze omgang met de omgeving. De straatvegers vegen de klinkers elke dag, maar het wordt er nooit mooier op. En de politiek? Voor een groot deel zijn eigen wereld, met zijn eigen verticaliteit en zielloze benaderingen. Een filiaal voor het grootkapitaal.

Excuus, ik liet me even gaan. Ik stel het wat zwart-wit. Maar soms bekruipt mij een gedachte: “als we niet uitkijken dan zitten we echt in de tang. Dan zijn we gelabeld, ingedeeld, geklasseerd, en worden we in meer dan één opzicht gebruikt voor de doeleinden van anderen – consument, werknemer of stemmer, maakt niet meer uit”.

Kunst

Kunstenaars en andere vrije geesten zouden ons uit die greep kunnen bevrijden, zegt men altijd. Maar ook de kunst heeft een metamorfose ondergaan in onze moderne cultuur. Symptomen van een sluipende verandering in de hele samenleving zijn ook in de kunsten af te lezen, waarbij het kunstwerk instrumenteel wordt ingezet voor economische doelen:

“Religieuze cultus en de eenmalige ervaring van het kunstwerk hebben in de moderne, stedelijke cultuur plaatsgemaakt voor de alomtegenwoordigheid, beschikbaarheid en zichtbaarheid van culturele producten. Dat zijn ook door economische efficiency ingegeven kenmerken van een stedelijke massasamenleving die door industriële reproductie en grootschalige distributie worden gedragen. In zo’n samenleving worden waarden als nabijheid, beschikbaarheid en een hoge omloopsnelheid (oftewel: voortdurende vernieuwing van het aanbod, die ironisch genoeg tevens voortdurende en snelle veroudering impliceert) van groot belang”

Wakker

Tien jaar terug ontdekte ik John Ralston Saul, een Canadese cultuurfilosoof, die in zijn boeken ten strijde trok tegen dit instrumentalisme, tegen de voortdurende versplintering en opdeling van de mens in hokjes en specialisaties, en de negatieve invloed hiervan op onze democratie. De bankencrisis, de vluchtelingencrisis, de milieucrisis en de politieke verschuivingen en bedreigingen van de afgelopen jaren hebben zijn analyse voor mij alleen maar verder bevestigd. En er zijn meer kritische stemmen, groeiend in aantal: van Richard Sennett tot Varoufakis, van Raworth, tot Naomi Klein, en in ons land Ewald Engelen, Rutger Bregman en anderen. We zien weer klimaatmarsen en demonstraties.

In de basis komt het er op neer dat het systeem zoals we dat nu kennen niet goed werkt voor de gewone mens. Met die blik verzamel ik al een aantal jaren artikelen en kijk ik om me heen. Erover schrijven wil ik nog niet – ik ben geen activist. Maar ik ben wel wakker. Ik kijk anders naar de keuzes die mijn omgeving aan me opdient.

♣

Bronnen:

• René Boomkens, “Beschaving als verzwakking – Over grootsheid als fetisj”, in Nexus 52, 2009
• John Ralston Saul, The Unconscious Civilization, New York, Simon & Schuster, 1995
• (En vele anderen…)