Ecologie

Je kunt je druk maken om van alles, maar onze aarde is in deze tijd voor mij de belangrijkste zorg. Het is een groot onderwerp, maar intuïtief weten we wat er moet gebeuren, wat de situatie is.

In een interview met Alastair Bonnett staat het kernachtig verwoord. Bonnett spreekt over het gevoel van verlies en onmacht over klimaatproblematiek, en de ontwijkende manieren waarop we daarmee omgaan, in de samenleving en op de universiteiten. Andere manieren van kijken kunnen helpen verandering vorm te geven.

Gewone mensen die opstaan

Een belangrijke verandering zit in de manier waarop we onze samenleving organiseren: hoe bedrijven en economische belangen voorrang lijken te hebben op alles.

Dat het anders kan bewijst het verhaal van een lokale gemeenschap in Zuid-Tirol, die succesvol protesteerde tegen een multinational die de leefbaarheid van hun regio bedreigde. Een verhaal van gewone mensen die opstaan.

Het sluit aan op Paul Kingsnorth’s oproep bij de noodzakelijke veranderingen rekening te houden met het belang van een plek waar mensen thuis zijn en waar zij deel zijn van een diverse gemeenschap, die niet alleen verschillende mensen bevat, maar ook andere levende wezens die er hun thuis vinden. Volgens Kingsnorth begint klimaatactie niet bij grote woorden en algemeenheden, maar bij een ‘kwaliteit van aandacht en een verdediging van een omgeving waar we van houden’.

Een afbrokkelend verhaal

Maar dat is natuurlijk niet het enige, want het groeiverhaal dat we onszelf al enige decennia aan het vertellen zijn is aan het imploderen. We hebben behoefte aan nieuwe verhalen, en de geschiedenis heeft uitgewezen dat die nieuwe verhalen nooit vanuit het centrum komen. Zoals Paul Kingsnorth het in een ander goed essay zegt:

“Sometimes you have to go to the edges to get some perspective on the turmoil at the heart of things. Doing so is not an abnegation of public responsibility: it is a form of it. In the old stories, people from the edges of things brought ideas and understandings from the forest back in to the kingdom which the kingdom could not generate by itself.”

Eén van die verhalen gaat over onze eigen vermogens om te vernielen en te vernietigen. Opnieuw Paul Kingsnorth: “This is what we do, we humans. We came down from the trees and now we destroy them.” En hierin is directe maatschappijkritiek en actie belangrijk, maar ook poëzie:

“It is long overdue that we start the restitution. I think the poets can help us to do that, because the poets come closest to the eternal, to the lost meaning, and to the silence in which we can hear the lost meaning.”

Hoop en andere metaforen

Een deel van dat schrijven gaat zoals gezegd over de directe omgang met verlies, omdat daar de hoop geboren wordt. Om te doordenken hoe dat werkt kun je terecht bij een Australische recensie over verschillende boeken die gaan over het kantelpunt dat we aan het bereiken zijn.

Eén van die boeken is van George Monbiot, die het in een ander artikel heeft over schadelijke ‘root metaphors’, culturele basismetaforen, waaronder dat van de natuur als machine en als gratis grondstof. De stempel van betekenisloosheid die daarmee op de wereld wordt gedrukt leidt volgens hem tot ook de vervreemding die door de samenleving waart.

Maar ook de woorden van Monbiot vragen om kritisch onderzoek. Eén van de tegenwerpingen die hij kreeg op zijn boek ‘Feral’, bijvoorbeeld, is dat zijn ideeën aanzetten tot ‘social engineering’: goedbedoeld knutselen aan een samenleving die zich niet laat dwingen. Maar daar is dan weer tegenin te brengen dat onze huidige manieren net zo goed een vorm van social engineering zijn (kijk alleen naar het geknutsel aan de samenleving vanuit het marktdenken). Neoliberaal marktdenken is de onderliggende ideologie of cultuur, of de dominante set ‘root metaphors’ zo je wilt, die voor een groot deel bepalen welke plek de mens ten opzichte van de natuur inneemt en hoe de mens met de aarde omgaat.

Onze gedachten en houdingen worden zowel beïnvloed door de veranderingen die we om ons heen zien gebeuren, als door de manier waarop we samen betekenis geven aan de wereld en het leven. En dat geheel is op zich al een wildernis. We zijn geen machines, en ook de aarde is dat niet. Maar hopelijk kunnen we wel een koerswijziging inzetten.

♣