Enthousiasme

Het afgelopen jaar was niet makkelijk. Veel in mijn leven kwam tot een einde, werkte niet meer, of was contraproductief. Ik ben, op mijn manier, aan het zoeken naar een ander leven, dichter bij datgene wat voor mij belangrijk is. Het betekent, voor zover je kunt, breken met wat er door de goegemeente van je verwacht wordt. En dat is verdomde moeilijk, blijkt. Dat ik wil promoveren is duidelijk, maar hoe ik tegelijkertijd in mijn levensonderhoud ga voorzien blijft bijvoorbeeld een vraagteken.

Aan het woord ‘passie’ heb ik een grondige hekel: het riekt teveel naar populaire managementspeak. Ik spreek dan ook liever van ‘enthousiasme’ als ik zeg dat ik zoek naar beweging, naar zeggingskracht, naar voorbeelden van mensen die ook hun eigen weg gingen. Ik zoek enthousiasme in mijn bezigheden.

Voorbeelden

Een eerste voorbeeld is opnieuw Donald Weber, die als fotograaf zijn eigen weg zocht:

And so I realized I could cleave myself from industry norms (at least attempt) and find a source of freedom to exist in a manner that is true to the story itself, and not the industry definition of aesthetic decorum. I am not interested in aesthetic superiority. I just want to tell a story that has power and resonance beyond my own myopia.

Eenzelfde zoektocht naar zeggingskracht spreekt uit een kunstproject in de verlopen toeristenplaats Torquay in Cornwall, waar recreanten lang de voorrang kregen boven de inwoners zelf. In het project ging het er juist om het echte Torquay – dat van haar bewoners – te laten zien:

“To challenge tourist industry tropes about Torquay, they and five friends have recorded stories – accessed via an audioguide – that, as Jade puts it, “Show that it’s not the idyll it looks to holidaymakers, and has problems such as joblessness, drugs and domestic violence … In spite of this, I have a lot of hope for Torquay. I went into The Kind Grind [coffee shop] the other day and everyone was discussing how to be positive. It’s not about the aesthetics, but the people.”

Op een ander niveau: de IJslandse schrijfster Oddny Eir brak met haar academische carrière, om een explosief en experimenteel boek te schrijven, niet omdat het haar veel geld of prestige opleverde, maar omdat het een noodzakelijke bevrijding was: “Leaving the academy and publishing novels was such a liberty for me. I had been in a prison, being in a French academy, even though it was a very lively and beautiful prison. It made me think about Marquis De Sade.”

Instrumentele kunst is irrelevante kunst

Dit soort verhalen brengt kunst terug naar haar oorspronkelijke waarde, tegen de instrumentalisering die we er van gemaakt hebben. Tiffany Jenkins heeft hier een doordringende kijk op:

“Zodra de kunsten worden ingezet om iets te doen wat niet uniek is aan de kunsten, worden ze vervangbaar. Ik geef u een voorbeeld. We horen al jaren dat kunst goed is voor onze gezondheid, dat musea misschien wel net zo belangrijk zijn als ziekenhuizen. Het klinkt fantastisch en als er geld is voor projecten om kunst te brengen naar wijken en gebouwen waar mensen niet zo gezond zijn, kan het allemaal. Maar zodra er bezuinigingen komen en je moet kiezen tussen kunst en een ziekenhuis, dan legt het museum het af. Probleem is dat je dan al te laat bent om nog te zeggen dat kunst eigenlijk bijdraagt aan schoonheid en waarheid. Immers, dát argument hebben we allang niet meer gehoord. Wanneer we stoppen om het op te nemen voor de kunsten vanwege wat ze écht doen, waarom ze waarde hebben en onvervangbaar zijn, dan worden de kunsten irrelevant.”

Levenskunst

En wat is die waarde dan? Zodra je dat uitspreekt maak je het instrumenteel. Het gaat om het werk, om de plek ervan, om de individuele benadering en de diversiteit van gezichtspunten, niet om het vastleggen van een bepaalde waarde. Het is veel dieper, weerbarstiger en persoonlijker dan dat. Neem bijvoorbeeld het cartografische kunstproject over New York, dat inhaakt onze behoefte onszelf te plaatsen in een wijdere, diversere omgeving:

What is it about the city that invites mapping? First, perhaps, is a need to find one’s place here. An endlessly morphing population of contemporary lives humming along, side by side and mutually oblivious, feeds a need to locate oneself. Another New Yorker writer, A.J. Liebling, wrote in 1938 of the city’s multiplicity of lives: “the worlds of weight lifters, yodelers, tugboat captains, and sideshow barkers, of the book ditchers, sparring partners, song pluggers, sporting girls and religious painters, of the dealers in rhesus monkeys and the bishops of churches.” Diversity fills the city with cartographic potential. Density, ethnicity, race, heritage, languages, income differentials, locals versus commuters versus tourists — all can be, and have been, mapped. New York belongs to everyone, and maps prove it.

En daarmee lijkt het werk van de kunstenaar op ons eigen leven, op hoe jij je plek inneemt, welke betekenissen jij aanboort, welke tegenstrijdigheden en dieptes je brengt: “What emerges is a layered inquiry into the relationship between self and space, the plurality of perspectives aimed at the same place, and the myriad ways in which we orient ourselves to the landscape against which we live out our lives.”. Foucault indachtig: in hoeverre is jouw leven een kunstwerk, waar je voortdurend aan schaaft?

Werkend leven

En dat brengt je bij de taak die we allemaal hebben: er iets van maken, op jouw manier. In de hoop dat je ooit het meesterschap bereikt. Malamud Smith heeft het eerder eloquent opgeschreven, door het goede leven te beschrijven als het werken in een tuin:

As with the literal act of gardening, pursuing any practice seriously is a generative, hardy way to live in the world. You are in charge (as much as we can ever pretend to be — sometimes like a sea captain hugging the rail in a hurricane); you plan; you design; you labor; you struggle. And your reward is that in some seasons you create a gratifying bounty.

[…]

One must work hard to learn technique and form, and equally hard to learn how to bear the angst of creativity itself… The effort brings with it a whole herd of psychological obstacles — rather like a wooly mass of obdurate sheep settled on the road blocking your car. For you to move forward, these creatures must be outwitted, dispersed, befriended, or herded, their impeding genius somehow overcome or co-opted.

[…]

Because the point of arrival is enigmatic, elusive, receding, because it wavers like a mirage on the road, always before us and only briefly with us, devoting oneself to mastering a practice unexpectedly leads through a time warp where past, present, and future commingle. I find the contradictory notion comforting. Contemporary life is all excerpts, fragments, reversals, and interruptions; it offends and delights us with its astounding, noisy discontinuity, but the work of mastery is very much as it was when artists thousands of years ago carved Cycladic figures or cast the Benin gold.

Kortom: aan de slag. Zeg ik, vooral tegen mezelf…

♣