MENS EN DIER

Dieren zijn geen mensen. Maar het is heel makkelijk om te vermenselijken: we doen het haast ongemerkt, met levende én levenloze dingen om ons heen. Is dat iets om ons voor te schamen?

Neem bijvoorbeeld schrijver en zeezeiler Philip Marsden. Naarmate hij langer onderweg was, alleen op zijn boot langs de westelijke kusten van de Britse eilanden, begon hij steeds meer te denken in termen van ‘wij’: hij en zijn boot. Hij vertelt er bijna verontschuldigend over, in zijn boek over de tocht, getiteld The Summer Isles. “Normally,” schrijft hij, “I don’t hold much truck with animating what is essentially some pieces of dead wood fixed together into a vessel”. Maar waarom? Natuurvolkeren leefden immers continu zo: de wereld om hen heen was doortrokken van persoonlijkheid.

Nu doet het er voor mij niet zo heel erg toe wat de reden daarachter is (is het om de eenzaamheid te verdrijven, of omdat we ons nu eenmaal emotioneel verbinden met de wereld om ons heen?). Wat me interesseert is het feit dat het gebeurt. In de verbinding die we zo aangaan zit namelijk iets wezenlijks, iets belangrijks. Althans, dat denk ik.

Ik sloeg dan ook gelijk aan toen ik in februari, vlak voor de corona-crisis, een ‘ecologische discussieavond’ bijwoonde, in Pakhuis De Zwijger, en een vertegenwoordiger van Staatsbosbeheer meermaals stellig hoorde benadrukken dat ‘we dieren niet moeten gaan antropomorfiseren’, dat we dieren ‘geen menselijke eigenschappen moeten gaan toedichten’. De context van zijn statement was een discussie over afschot van verhongerend wild in de Oostvaardersplassen.

(Die discussie staat natuurlijk al een aantal jaren op scherp, tot twitterstormen, bedreigingen en volksopstanden aan toe. Om duidelijk te zijn: ik beschouw de herten, paarden en runderen in de Oostvaardersplassen niet als vee en heb, zolang ecologische verbindingszones en predatoren ontbreken, niet zo veel bezwaar tegen humane afschot van lijdende dieren. Maar mijn uitgangspunt is: lijden hoort bij de natuur. Het protest is irrationele angst voor leed en de dood, en een afleidingsmanoeuvre voor leed en schade waar we volgens mij echt iets aan moeten doen, zoals die in de intensieve veehouderij.)

De uitspraak van de Staatsbosbeheerder zou je kunnen positioneren op een schaal die loopt tussen vervreemding en vereenzelviging met het niet-menselijke. Om preciezer te zijn: ergens richting de vervreemde kant van die schaal. Daarmee wil ik niet beweren dat de Staatsbosbeheerder niet om dieren geeft, maar wel dat hij er een rationele en afstandelijke relatie tot de dieren op nahoudt.  Dit is overigens de dominante houding in het professionele publieke domein: je bent een goede professional als je op rationele gronden beslissingen afweegt en in uitvoering brengt, vanuit een ‘onafhankelijke en objectieve positie’.

Tot dat professionele domein behoren de dierenactivisten van de Oostvaardersplassen niet. Hoewel sommigen onder hen zich voorstaan op hun achtergrond in de veehouderij en manegebedrijven, zijn zij puur vanuit hun particuliere situatie begaan met dieren. Ze geven om de dieren alsof het hun kind was, of in elk geval hun geliefde huisdier. Daarmee wil ik niet beweren dat ze onvoldoende afstand tot de dieren houden. Of ergens toch wel: ze vereenzelvigen zich in elk geval veel meer met de beesten dan de doorsnee Nederlander.

Zoals zo vaak ligt de waarheid waarschijnlijk in het midden: in bepaalde opzichten lijken dieren op ons (en niet alleen maar omdat sommige soorten rouwen, intelligent en oplossingsgericht gedrag vertonen, zich herkennen in de spiegel) en in andere opzichten zijn ze natuurlijk echt anders, in verschillende gradaties van afstand.

Hoe dan ook, ik vind dat de professional zich soms te veel verschuilt in zijn rationele observatiehut, en dieren te vaak en teveel presenteert als compleet en volledig anders als wij. Als vreemde, bewegende objecten zelfs – een speciale categorie van dingen. Zou het misschien helpen als de professional niet langer roept dat we dieren niet moeten vermenselijken, maar duidelijk maakt in welke opzichten dieren wél zijn zoals wij? Als unieke, te respecteren wezens, met recht op leven en dood volgens hun eigen natuur?

Zo kan het vermenselijken van dieren namelijk de eerste stap zijn naar een hechtere, herstelde band.

♣

Bronnen:

• Quote Philip Marsden: https://beachbooks.blog/2019/11/23/six-questions-philip-marsden-on-sailing-and-islands-real-imagined/
• Foto: Wild Horses @Buitendijks 2018