LAATSTE ZEKERHEDEN

Om de grijze muizenissen te verdrijven lees ik soms antireligieuze teksten. Die maken me rap weer vrolijk. De mooiste tekst die ik zo ooit las was een artikel in het NRC uit december 2008. Onder de sappige titel “Alleen de wetenschap is de maat der dingen” poneerde de schrijver, een filosoof, hierin kort gezegd de stelling dat alleen de rationele wetenschap ons zekerheid biedt. Met deze fundamentalistische uitspraak toonde hij zich volgens mij religieuzer dan hij zelf door had. En dat stemde mij bijzonder opgewekt.

Religie zou je immers ook kunnen aanduiden als de menselijke behoefte aan een ‘laatste zekerheid’: een existentiële bedding of ijkpunt om je op te richten. Dat kan bijvoorbeeld een god zijn, een gemeenschap of een manier van leven, maar ook de vorm van wetenschap die deze filosoof zo vereert. En daarom is hij voor mij vooral een diepgelovig man. En dat is mooi, ik gun hem zijn laatste zekerheid. Plus een goed verwarmde studeerkamer, dichtbij zijn geloofsgenoten, met mooie zware overgordijnen.

Zelf kan ik ook genieten van een gezonde portie harde natuurwetenschap, maar eigenlijk ben ik meer van de letteren. Eén van de redenen daarvoor is het prachtige, problematische gebrek aan sluiting dat de letteren gemeen hebben met het leven – datgene dat een stel andere filosofen ‘onuitanalyseerbaarheid’ noemen:

“Mensen blijven maar gegevens verzamelen om zo een beslissing te onderbouwen, maar […] je komt terecht in analyseverlamming, paralysis by analysis. Soms helpen oplossingen niet, maar moet je, dwars tegen alle onzekerheid en onredelijkheid in, gewoon een keuze maken. […] Er blijft rondom beslissingen altijd iets mystieks hangen.”

Empirisch vastgestelde feiten zijn pas het begin van het verhaal, en ons leven wordt vooral interessant van de onzekerheden en de onderliggende waarden die we er tegenover stellen. Waarden die niet zomaar tegen elkaar zijn uit te ruilen. De geesteswetenschappen weerspiegelen dat inzicht voor mij het best van alle wetenschappen. En dat is voorlopig mijn zekerheid. Onder voorbehoud natuurlijk.

♣

Bronnen:

Herman Philipse, “Alleen de wetenschap is de maat der dingen”, NRC, december 2008

Ruud Bos & Ruud Kaulingfreks, Stra – een wonderlijk woordenboek voor de weldenkende manager, Thema, Zaltbommel, 2005, pp. 165-6, 170