DE KUNST VAN VERWARRING

In kringen van sommige klimaatdenkers zoekt men oplossingen te zoeken in kunst. Want ‘technologie alleen zal ons niet redden’, en ‘we moeten anders denken, anders ervaren’. Kunstenaars kunnen daarbij helpen, omdat ze de wereld anders verbeelden, en ons daarmee losmaken uit het bestaande. Ik ben het daar wel mee eens. Deels.

Maar de kunsten zonder meer vertrouwen op hun transformatieve kracht kan ik niet. Veel kunst leidt aan eenzelfde bijziendheid, en gebruikt de wereld om iets te zeggen over zichzelf, in plaats van andersom. Zoals zoveel in onze cultuur ligt de centrale focus vooral bij het ik – mijn bewustzijn, mijn prestaties, mijn identiteit.

Een schrijver die daar verstandige dingen over zegt is Amitav Ghosh. Hij schrijft: ‘op precies dat moment dat duidelijk is geworden dat planetaire opwarming in elk opzicht een collectief probleem is bevindt de mensheid zich in de macht van een dominante cultuur waarbinnen het idee van het collectief is verbannen uit zowel de politiek, de economie als de literatuur.’

♣

Voorlopig zitten we dus vooral in de ‘egomodus’. Alsof we met de aarde kunnen doen wat we willen. Natuurfilosoof Martin Drenthen zei hier in 2020 in een interview met het NRC het volgende over:

‘Mensen kunnen wel zeggen dat ze meer natuur willen. Maar in de praktijk handelen we er nog niet echt naar. De economische kijk is nog steeds dominant. Dat zie je ook in het beleid. Het gaat alleen over ecosysteemdiensten. De kosten en baten van de  natuur worden in kaart gebracht, in een poging de natuur beter te beschermen. Het is een vooruitgang, maar de mens is degene die de kosten en baten bepaalt. Het is een soort verlicht antropocentrisme. De echte discussie, de morele discussie over natuur, gaan we niet aan.’

Die discussie is volgens Drenthen echt mogelijk, want ‘niemand is tegen natuur’. Maar wat betekent dat dan, meneer? Hij weet het ook niet precies, en ik zeker niet. Misschien zit er een beetje licht in hoe hij er verder over spreekt:

‘De perspectieven staan niet tegenover elkaar, ze hebben elkaar nodig. Het is een vruchtbare spanning. Dus ik denk: misschien kunnen we die perspectieven met elkaar in contact brengen. Met ook het boerenperspectief er bij. Pas dan kun je een echt ethisch gesprek voeren.’

Ah, alles wel, een ethisch gesprek. Dat klinkt als een rustig en bedachtzaam uitwisselen van inzichten en argumenten. Of als een dialoogtafel waar vervuilers en grootverdieners gelijkgeschakeld worden met welmenende mensen. Been there, tried that?

♣

Nee, dan liever wat verdere verwarring, om ons wakker te schudden:

‘Dierlijke instincten en weerpatronen zijn […] zoals algoritmen en dat is waarom wat we ‘natuur’ noemen zo regelmatig aanvoelt. Totdat het dat niet meer doet – het probleem met klimaatverandering is dat het onze illusie van de natuur, als fijne, soepel functionerende achtergrond, volledig ontmaskert’.

♣

© Buitendijks, 2023

Bronnen:

• Beeld: blz. 21 van “The prairie spirit in landscape gardening; what the people of Illinois have done and can do toward designing and planting public and private grounds for efficiency and beauty” (1915), via Flickr.com
• Interview Martin Drenthen, NRC, 7 november 2020
• Amitav Ghosh, The Great Derangement, University of Chicago Press, 2016
• Timothy Morton, Stuck in the Algorithm, https://mayday.co/stuck-in-the-algorithm, bezocht op 16-12-2019
• Vertalingen: Buitendijks