VERVREEMDING

In hoeverre zijn moderne psychische kwalen te herleiden naar ‘natuurgebrek’? In hoeverre is het herstellen van onze connectie met de natuur – zowel die van ons eigen lichaam en geest als die buiten ons – een gezonde vervanging voor de DSM? Er zijn in elk geval steeds meer onderzoeken en publicaties over dit onderwerp. Zelf weet ik dat ik de buitenlucht nodig heb, en dat ik me beter voel als ik niet zo in mijn hoofd zit, en meer in mijn lijf, in contact met mijn omgeving. Op momenten dat dat niet zo is voel ik mij vervreemd.

En onze samenleving werkt die vervreemding in de hand. Natuur is vaak moeilijk bereikbaar, of moeilijk in te passen in onze bezigheden, ondergeschikt aan onze sociale en fysieke patronen. Ook verliezen we of missen we steeds meer de taal om onze band met de natuur en onze ecologische behoeften onder woorden te brengen. Hier ligt, ook voor mij, een braakliggend veld.

♣

‘Environmental humanities’. Dat is het uitdijende vakgebied dat zich academisch bezighoudt met die vervreemding. Belangrijk pluspunt: waar elke discipline zich de afgelopen eeuwen heeft afgesplitst in steeds kleinere specialisaties, zijn de ‘environmental humanities’, net als het vakgebied van de ecologie vóór haar, bezig disciplines aan elkaar te verbinden.

Het tweede positieve van dit vakgebied is dat het het inzicht bezigt dat we, om ons bestaan te redden, ons niet alleen moeten richten op de natuur om ons heen, maar vooral ook op onszelf en onze verstandhouding met die natuur. In het eerste clubblad van het vakgebied stond negen jaar geleden daarom het volgende ‘We zien voor ons dat de environmental humanities een waaier aan geesteswetenschappelijk onderzoek levert. Onderzoek in dienst van de waardencrisis, falende narratieven en tekortschietende verbeelding, waar vele sociale wetenschappers, natuurwetenschappers en beleidsmakers, werkend aan ecologische problemen als verwoestijning, voedselveiligheid, verzuring van de oceanen en energie, mee kampen.’

Als de techniek en de kennis daar is, en de noodzakelijke verandering desondanks uitblijft, dan is het van belang te werken aan wat aan die techniek en kennis vooraf gaat. Oftewel, aan waarden, taal en verbeelding. En dus is de klimaatcrisis ook, of misschien wel vooral, een geesteswetenschappelijke kwestie.

♣

© Buitendijks, 2023

Bronnen:

• Beeld: Carol Walker, ‘A very strange landscape’ Northern Skye, via Wikimedia
• Redactionele column, in Resilience: A Journal of the Environmental Humanities, Vol. 1, No. 1,  January 2014
• Vertalingen: Buitendijks