HET WOORD

Een niet nader te noemen medeblogger meent dat katholieken niet zo kunnen schrijven als reformatoren: “een katholieke Maarten ’t Hart, Jan Siebelink, e.d. is er niet”. En dat klopt, want die zijn protestant. Hij doet vervolgens ook een gooi naar een verklaring voor het verschil: “ik denk dat dat komt door het belang van Het Woord, dat bij katholieken minder ontwikkeld is.” Deze gedachtegang, die een beetje ‘off topic‘ boven alinea’s vol diep gevoelde zielenroerselen hangt, maakt van het verschil tussen katholieke en protestantse schrijvers een kwaliteitsverschil. Eigenlijk zegt hij dat katholieken mindere schrijvers zijn, in hoofdzaak omdat ze nou eenmaal minder met het woord bezig zijn. De echte groten, die zijn van protestantse huize!

Gek genoeg was mijn eerste reactie mezelf te verdedigen. Gek, want ik geloof niet meer, ik ben geen literair schrijver en de uitspraak is bevooroordeeld, maar vooral betekenisloos. Is er een verband tussen geloof en schrijverskwaliteit? Kul natuurlijk. Hoe dan ook, zelfs als afvallige heb ik dus nog katholiek bloed in mijn aderen. En dat is schrikken. Blijkbaar schaar ik mezelf gevoelsmatig nog steeds aan de kant van de katholiek.

Ik ben opgevoed in oostelijk Westfriesland, van oudsher een katholieke enclave die tot na de oorlog nog relatief veel geestelijken leverde. Mijn ouders zijn katholiek, maar de ontkerkelijking zette ook bij hen al in. Ik zelf ben gedoopt, heb mijn eerste communie gedaan, ben zelfs gevormd, maar vanaf een jaar of dertien, veertien stopte mijn geloof in god en zoon en geest. Mijn uitstap was geruisloos: geen worsteling, geen diep nadenken, geen strijd, niets. Alleen een hoeveelheid beelden, gevoelens en ideeën nam ik mee.

Hoe generatiegenoten dat hebben weet ik niet precies, maar het is in elk geval anders dan de generatie voor ons. Die generatie worstelt nog steeds, wat resulteert in beroemde boeken die aan mij niet besteed zijn en een hoop persoonlijke en maatschappelijke ellende. Ik meen bijvoorbeeld dat in ieder geval een deel van de angst voor de islam voortkomt uit een sentiment van ‘nee, niet nog eens een geloof, hè, dat soort onzin hadden we nou net zo mooi bij het grofvuil gezet.’

Maar zelfs met de islam blijft ons land een in en in calvinistisch land. Ook al is de invloed van Calvijn (rechts) aan het wegebben, ik zie de trekken van het protestantisme duidelijk doorwerken, ook bij diegenen die het hardst schreeuwen tegen de religie van hun jeugd. Het zijn de babyboomers, de generatie van de jaren zestig en zeventig, hun kunstenaars en schrijvers voorop. Ze geven af op een manier van geloven die ver achter ons ligt, maar die hen nog steeds hinderlijk achtervolgt. En wat zij voor zichzelf willen, is voor mijn generatie (of in elk geval voor mij) al lang werkelijkheid. Die manier van geloven met zijn dogma’s en zijn controle is vrijwel irrelevant, een schim uit het verleden. Dat is waarschijnlijk ook hun verdienste, maar als de strijd gewonnen is gaat het leven verder.

Maar misschien is ook deze gedachtegang wel te snel geredeneerd. Feit is wel dat er vooroordelen bestaan over generaties, over literatuur en over geloofsgroepen. Voor veel protestanten ben ik misschien afkomstig uit een Bourgondisch levende geloofsgroep en subcultuur die het niet zo nauw neemt met serieuze zaken, die houdt van loze tierelantijnen en die gehoorzaamt aan een sterfelijke man in plaats van een verrezen man. En die zich onvoldoende met het Woord bezig houdt om goede schrijvers te kunnen voortbrengen.

Wat me stoort aan de gegeven verklaring: het is het gemak waarmee zo’n vooroordeel wordt opgeschreven. Maar eigenlijk is het tegelijk heel mooi wat de beste man doet, want zijn woorden dagen uit, waardoor je jezelf beter leert kennen.

Ik denk niet dat katholieken slechtere schrijvers zijn. Ik denk alleen dat er nou eenmaal minder katholieke schrijvers zijn en dat de toonaangevende Nederlanders de afgelopen decennia meer herkenden in de dorre worstelingen en de vrijgevochten uitspattingen van een aantal schrijvers en kunstenaars uit de protestantse hoek.

Ik denk ook niet dat katholieken minder met het woord hebben. Ik denk wel dat katholieken veel vanzelfsprekender verder kijken dan het woord: naar de geest en naar de beleving. Het voordeel van een paus aan het hoofd van je kerk is namelijk dat je blik over de grens wordt getrokken, in plaats van naar je eigen geloofsgemeenschap. Niet voor niets bezien katholieken het protestantisme vaak als een lappendeken van gelijkhebberige individuen: zoveel gelovigen, zoveel stromingen (of zoveel Bijbelverzen, zoveel stromingen). Tegelijkertijd is de paus ver genoeg om je eraan te onttrekken. Wat dan ook massaal gebeurt. Ach, de vrijheid van het katholiek zijn! Ik benijd protestanten niet…

En het Woord? Om een andere medeblogger te parafraseren: “het woord is leeg. Het heeft geen behoeften, geen neigingen, geen opvattingen. Het wil niets. Zijn motivatie moet het van elders halen”. Uit de geest dus, en die kan alle kanten op. Ik voel me meer thuis bij de katholieke kant.

Het cultuurverschil verklaart wellicht ook waarom velen Harry Mulisch niet serieus nemen: hij is ‘te katholiek’. Hij kijkt over zijn grenzen, naar de geest en de kosmos. Hij is van niet-Nederlandse origine, heeft uitgebreid geëxperimenteerd met het magisch-realisme, hoofdzakelijk een stroming uit de katholieke cultuur. Zijn hooghartige zelfspot is teveel voor de calvinistische maaiveld- en zesjescultuur van Nederland. Dat ligt niet aan hem, dat ligt aan jullie! 😉

Aan de andere kant denk ik dat veel protestanten teveel doordrenkt zijn van het woord, vooral van het letterlijk genomen woord, en sneller denken in termen van goed en fout, of het eigen gelijk. Dat behoort tot het Nederland waar ik me niet thuis in voel: dat te praktisch en zakelijk is, dat ‘zijn godgegeven talenten moet benutten’, dat alles wil regelen en verzekeren en nog steeds ongegeneerd de dominee uithangt. Dat land dat met het hoofd zonder geloof en de knip vol met centen zo langzamerhand wegdrijft op schreeuwerige instant gratificatie en sensationele scoops. Dat land waar je eigenlijk weg wilt.

Enfin, tot zover Buitendijks: ook hij kan kort door de bocht.

—

foto Calvijn: wikipedia
foto Mulisch: ANP/ Encarta