SLUITENDE PROCEDURES

Een aantal jaren geleden stond ik nietsvermoedend in een boekwinkel op het Spui, terwijl rond het Bungehuis (aan de overkant) een strijd werd gevoerd tussen twee vormen van instrumenteel denken: financieel rendement versus een zeker consumptief studentengedrag. Kort gezegd, het ‘universitaire bedrijf’ hield (en houdt) zich bezig met de ontwikkeling van de eigen vastgoedportefeuille, wat hen door de studenten kwalijk werd genomen, omdat het onderwijs niet beantwoordt aan hun ideeën van onderwijskwaliteit. De klant is ontevreden, omdat de focus van het bedrijf elders ligt, zeg maar.

Het conflict past in een aaneenschakeling van (volgens mij terechte) aanklachten tegen neoliberale uitwassen, maar mij interesseert in de eerste plaats de morele onderstroom. Onder beide posities liggen namelijk morele aannames: veronderstellingen over wat nastrevenswaardig is, wat goed is en wat nog beter, en wat verwerpelijk en fout is. Paradigma’s botsen, en ik vind het interessant om te zien hoe dat werkt. Wat maakt een academische omgeving goed? Hoe komen deze mensen tot hun standpunt? En hoe wegen ze die standpunten tegen elkaar af? Is het überhaupt wel mogelijk tot elkaar te komen als de onderliggende vooronderstellingen zo afwijken? Ik heb hierop geen sluitend antwoord, maar mij vallen wel een aantal dingen op.

Bijvoorbeeld: deze en veel andere polemieken wekken de indruk dat bij de juiste conclusies uitkomen door het volgen van een aantal logische denkstappen. Rationeel denken is dan vooral een overtuigende, sluitende procedure volgen naar een logisch besluit, waarna we weten wat juist is en wat we moeten doen. Was het maar zo simpel.

En ik merk nog twee dingen op. Ten eerste zijn we natuurlijk bijzonder vasthoudend en overtuigd van de juistheid van onze eigen redenaties en conclusies, zolang die nog niet hebben geleid tot een concreet resultaat in de werkelijkheid. En zo loopt een bezetting uit op hard ingrijpen, of een harde opstelling tot een bezetting. Het is maar net hoe je er tegenaan kijkt!

Ten tweede, en dat vind ik nog fascinerender, hoe makkelijk we een idee of principe bij het grofvuil zetten als het eindresultaat ons niet bevalt, of iemand het idee (zoals ‘academische vorming’ bijvoorbeeld, of ‘rendement’) heeft misbruikt voor eigen doeleinden. Caitlin Moran, een bijzondere Britse feministe die me de laatste jaren steeds meer opvalt, zegt het zo:

“Iedereen die een compleet redelijk idee – en zeker een noodzakelijk, ethisch en transformatief idee – wil opgeven omdat iemand anders het in zijn eigen voordeel heeft aangewend, zegt eigenlijk ‘ik ben te lui om alle papierwerk te doen om dit te verbeteren. Ik zie af van het managen er van, en kies voor het ALLES IN DE BRAND STEKEN EN WEGRENNEN’. We moeten nooit luisteren naar iemand die een ‘idee’ verwart met ‘hoe dat idee misbruikt is door een klein deel van de bevolking’.”

Ons grote kruis is dat we zoeken naar pasklare antwoorden, en het moeilijk vinden om te accepteren dat de werkelijkheid en ons handelen een continue opgave inhoudt, een continu bevragen van wat er is en wat er zou moeten zijn. En dat het dan niet gaat om het resultaat, omdat die altijd instabiel is in een continu veranderende werkelijkheid, maar in de eerste plaats om het waarom.

Ondertussen blijven we doorlopend op weg, en bereiken we het paradijs niet in dit leven. Mensen die met die wetenschap leven, en zich toch vragen blijven stellen hebben mijn bewondering. En in die zin hebben ook de studenten mijn sympathie, omdat ze in ieder geval door in te gaan tegen de macht ook de kernvraag oproepen: wat is de rol van een universiteit? Wat vragen wij van het instituut en de academische wereld? Waar gaat het werkelijk om in de academische omgeving? 

Laten we daarmee doorgaan…

♣

Bronnen:

Casper Thomas, “Competente Rebellen – de Universiteit na het Maagdenhuis”, De Groene Amsterdammer, 21 oktober 2015

Caitlin Moran, “How to Start – and Win – an Online Argument”, column in de Guardian, 5 maart 2016